อาจารย์ ดร.รุ่งนภา ทากัน

คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

บทคัดย่อ

การสร้างรูปแบบการจัดการสิ่งแวดล้อมและการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพอย่างยั่งยืนบนพื้นฐานเศรษฐกิจพอเพียง และภูมิปัญญาท้องถิ่น อำเภอกัลยาณิวัฒนา จังหวัดเชียงใหม่ โดยการศึกษาความหลากหลายของแมลงน้ำและการประยุกต์ใช้เป็นดัชนีบ่งชี้คุณภาพน้ำของแม่น้ำแม่แจ่มในพื้นที่ต้นน้ำแม่น้ำแม่แจ่ม อำเภอกัลยาณิวัฒนา จังหวัดเชียงใหม่ จำนวน 4 จุดเก็บตัวอย่าง คือ จุดเก็บตัวอย่างที่ 1 MJ1 บริเวณบ้านหนองแดง จุดเก็บตัวอย่างที่ 2 MJHK บริเวณบ้านห้วยครก จุดเก็บตัวอย่างที่ 3 MJ2 บริเวณบ้านจันทร์ และจุดเก็บตัวอย่างที่ 4 บริเวณบ้านแจ่มหลวงทุกจุดเก็บตัวอย่างที่อยู่ในอำเภอกัลยาณิวัฒนา จังหวัดเชียงใหม่ ทำการศึกษาในช่วงเดือนธันวาคม พ.ศ.2558 (ฤดูหนาว) เดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ.2559 (ฤดูร้อน) และเดือนกรกฏาคม พ.ศ.2558 (ฤดูฝน) โดยใช้วิธีการเก็บตัวอย่างแมลงน้ำแบบ sweep sampling พบแมลงน้ำทั้งหมด 9 วงศ์ 84 อันดับ จำนวน 8,889 ตัว ค่าดัชนีความหลากหลายและค่าความสม่ำเสมอที่สูงที่สุดในจุดเก็บตัวอย่าง MJHK เดือนกรกฏาคม พ.ศ.2558 (ฤดูฝน) คือ 2.505 และ 0.4535 ตามลำดับ ส่วนค่าที่ต่ำที่สุดอยู่ในจุดเก็บตัวอย่าง MJ1 เดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ.2559 (ฤดูร้อน) คือ 0.6079 และ 0.09666 ตามลำดับ ค่าชนิดเด่นของแมลงน้ำที่พบสูงสุด คือ 0.7462 บริเวณจุดเก็บตัวอย่าง MJ1 เดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ.2559 (ฤดูร้อน) และค่าชนิดเด่นของแมลงน้ำที่พบต่ำสุด คือ 0.1188 ในจุดเก็บตัวอย่าง MJ1 เดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ.2559 (ฤดูร้อน) การใช้แมลงน้ำเป็นดัชนีบ่งชี้คุณภาพน้ำ โดยใช้คะแนน BMWP Score คำนวณหาค่า ASPT Score พบว่าคุณภาพน้ำอยู่ในเกณฑ์คุณภาพน้ำปานกลาง สารอาหารปานกลาง จากการประเมินคุณภาพน้ำด้วยวิธี AARL-PC Score พบว่าคุณภาพน้ำอยู่ในเกณฑ์น้ำดีถึงปานกลาง สารอาหารน้อยถึงปานกลางเป็นส่วนใหญ่ ยกเว้นจุดเก็บตัวอย่าง MJ1 เดือนกรกฏาคม, MJ2 เดือนกุมภาพันธ์ และกรกฏาคม, MJ3 เดือนกุมภาพันธ์ และ MJHK เดือนกุมภาพันธ์ คุณภาพน้ำอยู่ในเกณฑ์ปานกลาง สารอาหารปานกลาง โดยแมลงน้ำที่พบมีความสัมพันธ์กับลักษณะพื้นท้องน้ำที่แตกต่างกันไปตามแต่ละฤดูกาลที่เปลี่ยนแปลงไป การใช้ แมลงน้ำ เป็นดัชนีบ่งชี้ความอุดมสมบูรณ์และคุณภาพน้ำของแม่น้ำแม่แจ่ม พบว่ามีความหลากหลายในระดับปานกลางค่อนข้างน้อยเมื่อเทียบกับแหล่งน้ำอื่นในพื้นที่ภาคเหนือ โดยแมลงน้ำที่พบมีความสัมพันธ์กับลักษณะพื้นท้องน้ำที่แตกต่างกันไปตามแต่ละฤดูกาลที่เปลี่ยนแปลงไป โดยความหลากหลายของแมลงน้ำที่พบมีความสัมพันธ์กับคามแตกต่างกันไปตามแต่ละฤดูกาลที่เปลี่ยนแปลงไป มีการแลกเปลี่ยนองค์ความรู้กับชุมชน โดยชึความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อมมาเป็นตัวอย่าง โดยชุมชนได้มีส่วนร่วมในการเก็บตัวอย่างและประเมินความหลากหลายทางชีวภาพ รวมถึงการใช้แมลงเป็นดัชนีบ่งชี้คุณภาพน้ำ ซึ่งชุมชนสามารถใช้ติดตามสภาพแวดล้อมร่วมกับปัจจัยทางกายภาพและเคมีได้ การศึกษาแนวทางการจัดการทรัพยากรน้ำโดยชุมชนท้องถิ่น บนฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง และภูมิปัญญาท้องถิ่นในพื้นที่ต้นน้ำอำเภอกัลยาณิวัฒนา เป็นการวิจัยและหาองค์ความรู้ ผ่านการวิจัยแบบมีส่วนร่วมเชิงปฏิบัติการในพื้นที่โดยจะเป็นศึกษาข้อมูล สถานการณ์การจัดการน้ำ จากชุมชนและผู้เกี่ยวข้อง รวมถึงสภาพปัญหาและการแก้ไข โดยใช้ฐานการจัดการโดยใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น และแนวคิดของเศรษฐกิจพอเพียง โดยใช้ แบบสังเกต และแบบสัมภาษณ์ โดยมีการกำหนดกลุ่มตัวอย่างและแหล่งข้อมูล คือ กลุ่มชาวบ้าน ผู้นำชุมชน, ผู้บริหารท้องถิ่น และบุคลากรในสถาบันการศึกษาในท้องถิ่น ส่วนการศึกษาองค์ความรู้และภูมิปัญญาท้องถิ่นผ่านการจัดการระบบเหมืองฝาย และพิธีกรรมอนุรักษ์ต้นน้ำ ส่งเสริมให้ชุมชนสามารถติดตามตรวจสอบคุณภาพน้ำด้วยตัวเองได้ต่อไป

Abstract

-

ไฟล์งานวิจัย

532 19 มี.ค. 2561

สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.)

196 Paholyotin Rd., Chatuchak, Bangkok 10900

http://nrct.go.th/

0-2561-2445